Warszawscy Cyganie

Cyganie stanowią jedną z najliczniejszych mniejszości narodowych w Polsce, w samym województwie mazowieckim przebywa ich około 1,5 tysiąca, a w całym kraju niemal 17 tysięcy. Cyganie do Europy przybyli z północno- zachodnich Indii, do Polski trafili w związku z licznymi prześladowaniami w Europie zachodniej na początku XV wieku. Przyjechali gównie z Niemiec i Węgier. Na początku wzbudzali zainteresowanie, barwnymi strojami i egzotycznymi jak na tamte czasy zajęciami jak wróżbiarstwo, czy tresura zwierząt. Podczas II wojny światowej uznani przez Hitlera za niższą rasę byli osadzani w obozach koncentracyjnych w Auschwitz, Treblince i na Majdanku. W powojennej Polsce Cyganom nakazano osiedlanie się w jednym miejscu, zaprzestanie wędrownego trybu życia, co nie wpisywało się jednak w ich mentalność. Na przestrzeni wieków Cyganie stworzyli ciekawą i bogata kulturę. Pomimo życia w rozproszeniu zachowali swoją odrębność, a wiele ich zwyczajów przetrwało do dzisiaj. 

 

Cyganie na Saskiej Kępie narysowani przez Wojciecha Gersona w 1868 r.

 

Tradycyjnym domem wędrujących Cyganów był wóz lub namiot, zazwyczaj jeśli fundusze na to pozwalały, wszystko było bogato zdobione i dekorowane w wielobarwne wzory. Strój Roma również odznaczał się upodobaniem do bogatych zdobień, falban i ferii kolorów. Największy wpływ na całokształt mody cygańskiej mieli zamożni Kełderasze, przybywający z Bałkanów w XIX wieku. Głównym zajęciem koczowniczej narodowości było muzykowanie, ale także kowalstwo, handel końmi, tresura zwierząt, czy wyrób miedzianych naczyń. Wśród kobiet niezwykle popularne było wróżbiarstwo, a także ziołolecznictwo, którego wiedza była przekazywana z pokolenia na pokolenie. 

Cygańskie tabory

 

 Pierwsze zachowane zapiski potwierdzające obecność Cyganów w Warszawie sięgają panowania króla Władysława IV (poł. XVII wieku). Jako naród wędrowny, Cyganie nie przywiązywali dużej wagi do dziedzictwa materialnego. Do tej pory nie została spisana w pełni ich historia, sami nie prowadzili żadnych ksiąg. Nie można też określić konkretnej liczby Romów, która osiedliła się na stałe w Warszawie w tamtym okresie. Z pewnością przez Warszawę często przejeżdżali. Duży napływ migracji nastąpił po powstaniu styczniowym, głównie z Węgier i Rumunii. Wówczas w warszawskiej prasie pojawiły się liczne wzmianki o przyjeździe do Warszawy Romów. Wędrowni Cyganie często osiedlali się w stolicy podczas zimy, wynajmowali mieszkania, najczęściej na Woli. Tutaj mieli też możliwość zarobkowania i sprzedaży swoich wyrobów. W latach 30. na stadionie Legii odbył się huczny wybór romskiego króla, który miał charakter raczej rozrywkowy. Do dzisiaj społeczność Polska Roma wybiera sędziego, który rozsądza spory wewnętrzne. Po II wojnie światowej po przymusowym przesiedleniu, na Gocławku powstała spółdzielnia kotlarska, w której mogli pracować i adaptować się wśród społeczeństwa. 

 

Wróżąca Cyganka

  Obecnie Warszawę zamieszkują Romowie z Grupy Polska Roma na Pradze, Kełderasze i Lowarzy, którzy osiedlili się głównie w Ursusie. W Sulejówku koło Warszawy funkcjonuje stowarzyszenie romskie, zajmujące się edukacją dzieci i prowadzeniem zespołu artystycznego. Jednym z niewielu śladów Cyganów w stolicy są nagrobki na cmentarzu Bródnowskim i Wolskim, gdzie według tradycji w Święto Zmarłych całe rodziny spotykają się przy grobach swoich bliskich i organizują ucztę przy miejscu spoczynku bliskiego. Dużym problemem w latach 90. był napływ Romów z Rumunii, którzy założyli obozowisko pod mostem Grota-Roweckiego, a zajmowali się głównie żebractwem. Po jakimś czasie zostali deportowani z powrotem do Rumunii. Z tamtej migracji w Warszawie pozostało jedynie kilka rodzin, zamieszkują teraz głównie Zacisze. 

Obchody dnia Wszystkich Świętych

 

Teraz warszawscy Cyganie zajmują się w większości handlem, kobiety nadal wróżą, choć już znacznie rzadziej niż miało to miejsce jeszcze kilkanaście lat temu. Coraz mniej można również zobaczyć Cyganów grających na warszawskich ulicach. Pozostała jeszcze jedna warszawska orkiestra cygańska, zespół Andrzeja Pawłowskiego, którzy nagrał ścieżkę dźwiękową skomponowaną przez Michała Lorentza do filmu Bandyta. 

 

XVII Festiwal Pieśni i Kultury Romów, Ciechocinek 2013 r.

 Co roku w Polsce organizowane są dwa festiwale muzyki cygańskiej w Ciechocinku i Gorzowie Wielkopolskim. W Tarnowie funkcjonuje jedyne muzeum Cyganów w Polsce, gdzie zgromadzono wiele pamiątek i tekstów. Podobne muzeum ma niebawem powstać również w Warszawie, gdzie będzie można podziwiać piękne wozy taborowe, pamiątki, a także historie Romów. W okolicach Warszawy odrestaurowany wóz można zobaczyć tylko w Muzeum Pojazdów Konnych w Pilaszkowie koło Ożarowa.

 

Muzeum Pojazdów Konnych w Pilaszkowie, wóz cygański

www.muzeum.tarnow.pl