Papież awangardy. Tadeusz Peiper w Muzeum Narodowym w Warszawie

     

   

Od 28 maja do 6 września br. w Muzeum Narodowym w Warszawie można udać się na wystawę czasową poświęconą Tadeuszowi Peiperowi. Wystawa zatytułowana Papież awangardy prezentuje twórczość i inspiracje jednego z najbardziej znanych artystów reprezentującego awangardowy nurt sztuki i literatury początku XX wieku. Ekspozycja została przygotowana we współpracy z hiszpańskimi kręgami artystycznymi, z racji powiązań Peipera ze środowiskom awangardy w Madrycie w latach 1915- 1920. Twórcy wystawy podzielili ją na kilka części, chronologicznie wprowadzając odbiorcę w futurystyczny Paryż z 1914 r., artystyczny Madryt lat 1915- 21 r. oraz w pełni awangardowy Kraków lat 20. 

   

Wystawa poświęcona została nie tylko Peiperowi, ale również innym artystom, z którymi zetknął się lub współpracował w Paryżu, Madrycie i Krakowie. W szerokiej perspektywie zostało ukazane towarzystwo tworzących wraz z Tadeuszem Peiperem czasopismo Zwrotnica. Publikowali w niej m. in. Władysław Strzemiński i Kazimierz Malewicz, książki i poezje Peipera ilustrowali Juan Gris, Mojżesz Kisling i Fernand Léger. Podczas wystawy można zobaczyć obrazy, grafiki i rzeźby twórców europejskiej awangardy takich jak: Robert Delaunay, Vytautas Kairiūkštis, Francisco Borges, Albert Gleizes, Louis Marcoussisa, Leon Chwistek, Tytus Czyżewski, Tymon Niesiołowski, Leon Dołżycki, Henryk Stażewski, Katarzyna Kobro, Marek Włodarski, Mieczysław Berman. Ostatnia sala wystawy ukazuje już tendencje katastrofizmu, które zapowiadają wybuch II wojny światowej. Wystawa zgodnie z zapowiedzą Muzeum Narodowego przedstawia główne nurty artystyczne, nastroje ludzi oraz tendencje rozwoju nowej, awangardowej sztuki. Wystawie towarzyszą liczne wykłady, oprowadzania po wystawie i projekcje filmów. 

Robert Delaunay, Widok na miasto, 1910-1914

  

Tadeusz Peiper urodził się 3 maja 1891 r. w Podgórzu (obecnie część Krakowa) w spolonizowanej rodzinie żydowskiej. Jako młody niespełna 23- letni mężczyzna wyjechał do Paryża. Celem podróży miały być studia u Henri Bergsona, który kierował katedrą filozofii w Collège de France.  W Paryżu, raptem po kilku miesiącach pobytu, w 1914 r.  wybuchła   I wojna światowa, a Peiper trafił do obozu internowania m. in. z Xawerym Dunikowskim. Po uwolnieniu na początku 1915 r., wyjechał do Hiszpanii, zatrzymał się w Madrycie,  który był wówczas neutralnym miastem, swoistą metropolią kosmopolityczną, azylem dla cudzoziemców, w tym dużej grupy artystów. Tam mógł rozwinąć swoje poglądy i zainteresowania,  zapoznać się z nowymi tendencjami w sztuce europejskiej. Do Madrytu zjeżdżali się twórcy z całego świata, głównie ludzie w wieku 20 i 30 lat,  świadkowie przemian społeczno- politycznych, a także przełomu w sztuce.  W Madrycie Tadeusz Peiper poznał Józefa Pankiewicza i jego uczniów Władysława Jahla i Jana Zawadzkiego, którym rząd Hiszpanii zorganizował wystawę zatytułowaną Polscy artyści awangardowi. Wówczas Polska nie figuruje na mapie politycznej od prawie 120 lat.  Był to niewątpliwie ważny gest w stronę Polonii przebywającej w Madrycie. Sam Peiper dużo publikuje w gazetach codziennych, a także w periodykach literackich.  Tłumaczy również polską literaturę na język hiszpański m. in. Chłopów Władysława Reymonta, w skróconej wersji wydanej pt. Małżeństwo Macieja Boryny.

Józef Pankiewicz, Ulica w Madrycie, 1916-18

  W 1921 r. Peiper powraca do Krakowa i skupia wokół siebie tamtejszy kwiat artystyczny ludzi młodych, nieco zbuntowanych, którzy chcą sprowadzić wymiar sztuki i jej odbiór na inne tory myślenia, odnaleźć nowe formy w sztuce. Zakłada czasopismo Zwrotnica, które ukazywało się w latach 1922–1923 oraz 1926–1927. W magazynie publikowano teksty programowe, poezję, artykuły na temat nowego projektowania i architektury.  W 1931 r. uczniowie Tadeusza Peipera: Jalu Kurek, Jan Brzękowski i Julian Przyboś założyli czasopismo Linia, które nawiązywało do dzieła rozpoczętego wcześniej w Zwrotnicy.

Tadeusz Peiper był również twórcą programu artystycznego Awangardy Krakowskiej i hasła przewodniego 3xM (miasto, masa, maszyna), teoretykiem poezji, krytykiem literackim, eseistą, autorem książek. Ponadto nadal publikował za granicami Polski m. in.  we Francji (Manomètre), czy w Hiszpanii (Literaturas europeas de Vanguardia).  Spełniał się również jako poeta, wydał trzy tomiki poetyckie: A, Żywe linie, Raz.  

Henryk Stażewski (1894-1988), Kompozycja abstrakcyjna, 1929/1977

 

  Zaraz po wybuchu II wojny światowej został zmuszony  emigrować do Lwowa, z racji pochodzenia znajdował się na liście hitlerowskiej. Tam został aresztowany przez NKWD i wywieziony w głąb ZSRR, następnie uwolniony w 1944 r. powrócił do Polski. Po zakończeniu wojny zaprzestał publikowania. Być może mocno doświadczony jej wydarzeniami nie powrócił też do aktywnego życia literackiego. Peiper zmarł 10 listopada 1969 r., spoczywa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

http://www.mnw.art.pl/wystawy/papiez-awangardy-tadeusz-peiper-w-hiszpanii-polsce-europie,23.html