Dzielnica Żydowska Warszawy

Nie wiadomo kiedy dokładnie pierwsi Żydzi zaczęli osiedlać się w Warszawie, najwcześniejsze dokumenty potwierdzające ich obecność pochodzą z początku XV w. Zamieszkiwali wówczas tereny Podwala na Starym Mieście, ówczesna ul. Żydowska była jednym z ważniejszych traktów w Warszawie, łączącą Wąski Dunaj z Rynkiem.

Żydowscy kupcy warszawscy w XIX wieku

W XVII i XVIII w. ludność żydowska coraz chętniej osiedlała się w okołowarszawskich jurydykach (prywatnych miasteczkach zamożnych szlachciców), największymi z nich były: Nowa Jerozolima, Tłomackie, Leszno, Pociejów, Golędzinów, Grzybów i Wielopole. Żydzi najczęściej zajmowali się tam handlem, rzemiosłem, prowadzili również karczmy. W 1768 r. Żydzi uzyskali prawo do osiedlania się na Mazowszu, otrzymali też zgodę na handel i pozwolenie na sprzedaż alkoholu.

Żydzi warszawscy, obraz A. Grottgera, 1861 r.

Dzielnica Żydowska mieściła się na północny-zachód od Starego Miasta i została oficjalnie założona w 1809 r. przed władze księstwa warszawskiego jako część Śródmieścia. Wówczas podjęto decyzję o zakazie osiedlania się Żydów na niektórych ulicach Warszawy, w tym celu wyznaczono właśnie teren ograniczony ulicami: Inflancką, Bonifraterską, Franciszkańską oraz okopami Lubomirskiego i Zygmuntowskim.

Nalewki na pocztówce z początków XX wieku

Dzielnica Żydowska  zwana także Dzielnicą Północną to nieformalne nazwy dawnego obszaru Warszawy, który miał skupiać ludność żydowską stolicy. Dzielnica Północna nie posiała wytyczonych granic i nie stanowiła zamkniętego getta. Chociażby Grzybów, który był drugą co do wielkości obszarem zamieszkiwanym przez warszawskich Żydów, a nie był częścią Dzielnicy Północnej. Dzielnica zaczęła bardzo szybko rozwijać się, podobnie jak cała Warszawa wraz z końcem XIX w. Na ten czas przypadły okres ożywienia budowlanego i gospodarczego, rozwijał się przemysł, modernizowała infrastruktura miasta, które było wówczas wielonarodową metropolią. Na ulicach powszechnie słychać było języki: polski, jidysz i rosyjski.

 

ul. Nalewki, 1934 r. 

Ulicę Nalewki zamieszkiwali głównie kupcy i właściciele małych przedsiębiorstw dzięki czemu stała się symbolem Dzielnicy Północnej i jej głównym miejscem handlowym. Wśród przybyszów do Warszawy większość stanowili Żydzi. Przed wybuchem Wielkiej Wojny ludność żydowska stanowiła już ponad 35% jej mieszkańców, którzy mogli się osiedlać w każdej dzielnicy Warszawy, najczęściej wybierali jednak „swój” teren.

Po 1918 r. Warszawa nadal stanowiła duży ośrodek kultury żydowskiej,  wielu twórców: pisarzy, poetów i dziennikarzy tworzących w jidysz, przybyło tu z prowincjonalnych polskich miast bądź z głębi imperium rosyjskiego. Taki stan trwał do wybuchu  II Wojny Światowej, kiedy to Dzielnica Żydowska stała się częścią warszawskiego getta, utworzonego przez okupanta. 

Przeludnienie w warszawskim getcie, ul. Smocza, 1941 r.

Prawie wszyscy mieszkańcy warszawskiej dzielnicy żydowskiej zginęli w latach 1942–1943 w samym getcie lub obozach koncentracyjnych. W kwietniu 1943 r. wybuchło powstanie w getcie warszawskim. Po jego upadku Niemcy zrównali getto warszawskie z ziemią. Z rozkazu Adolfa Hitlera spalono i wysadzono wszystkie domy znajdujące się na terenie objętym walkami. Po wojnie na miejscu zburzonej dzielnicy w latach 50. zbudowano osiedle mieszkaniowe Muranów.

Warszawskie getto po wojnie