Historia Saskiej Kępy

Kępa, czyli mała wysepka na jeziorze lub rzece porośnięta roślinami, to jedna ze skróconych, słownikowych definicji według Słownika języka polskiego. W czasach średniowiecza tereny obecnej Saskiej Kępy znajdowały się wyspie lub na półwyspie Wisły. Pierwotnie nazywana była Kępą Wiślaną lub Kępą Kaczą. Na wyspie do XVIII w. znajdowały się jedynie lasy pełne olch, brzóz, dębów. Administracyjnie należała do ówczesnej wsi Solec, który znalazł się w obrębie Warszawy, według dokumentu w 1382 r. Z tego też powodu kolejna nazwa, która funkcjonowała w wieku XVII i XVII to Kępa Solecka. Tereny nadwiślane nie były korzystnym miejscem do zamieszkania ze względu na częste wahania poziomu wody i podmokłość tamtych terenów. 

Ogródek rozrywkowy na Saskiej Kępie w roku 1884 (rysunek A. Gierymskiego)

 

Po koniec XVI w. Kępa zyskała nowych mieszkańców, byli nimi Holendrzy, Flamandowie i Fryzowie prześladowani z pobudek religijnych u siebie w kraju. Tym sposobem nad Wisłą narodziła się mała Holandia z sadami i ogrodami warzywnymi. Holendrzy, którzy chcieli zamieszkać tam na stałe, od Magistratu Starej Warszawy wydzierżawili tereny na 40 lat w 1628 r. W tamtych czasach Kępa zmieniła nazwę na Holenderską, ale była też nazywana Oleandrami lub po prostu Holandią. Kolonizacja nie trwała długo, częste wylewy Wisły, wojna ze Szwedami, a także ograniczenia religijne doprowadziły do skrócenia dzierżawy, a Kępę przejął wojewoda, Paweł Sapieha. W tym czasie został wybudowany most pontonowy pomiędzy Solcem a Kępą, powstawało coraz więcej  pól, łąk i ogrodów, a także drewnianych budynków i stylowych dworków. Magistrat nie chciał jednak zrezygnować z dzierżawienia tamtejszych terenów i dochodów z tym związanych.  Kolejnymi obcokrajowcami, którzy osiedlili się na terenach nadwiślanych byli Szkoci, głównie kupcy i mieszczanie.  

Dom został wybudowany w latach 80 XIX przez rodzinę Neumanów, przybyłą z Holandii, ul. Walecznych 37

Od początku XVIII w.  Kępa stała się głównie terenem wojskowym, wykorzystywanym głównie militarnie podczas wojny północnej. Teren był przez jakiś czas okupowany przez wojska szwedzkie Karola XII, następnie zajęte przez wojska króla polskiego Augusta II Sasa, Odzyskana ziemia od tamtej pory stała się - Saską Kępą. Dynastia Sasów została właścicielem tego obszaru do upadku I Rzeczpospolitej. Dla Saskiej Kępy panowanie dynastii Saskiej oznaczało rozpoczęcie epoki zabaw i rozrywki. August II Sas organizował bardzo modne wówczas fêtes champêtres (pikniki na łonie natury),  towarzyskie zabawy i huczne uczty. 

Franciszek Kostrzewski, Cyrk na Saskiej Kępie, 1852

W czasach zaborów, Saska Kępa została dotkliwie zniszczona podczas insurekcji kościuszkowskiej, a następnie wydzierżawiona i podzielona na 70 działek.  Warszawianie upodobali sobie Saską Kępie jako miejsce wypoczynku wśród przyrody i rozrywki zarazem, powstały tam liczne karczmy, restauracje  z ogródkami,  huśtawki, karuzele, strzelnice,  kręgielnie. Na początku XX w. Kępa stała się popularnym i luksusowym miejscem zamieszkania dla inteligencji, głównie prawników, artystów, architektów. Tereny podmokłe zostały osuszone, a w 1912 r. wybudowano most Poniatowskiego, tym samym zbliżyło to tereny zielonej enklawy do stolicy i miejskiego zgiełku. Natomiast już w 1916 r. decyzją niemieckich okupantów, Saska Kępa stała się oficjalną dzielnica Warszawy. Po I wojnie światowej również nastąpiły czasy trudne i niepewne, podczas wojny z bolszewikami w 1920 r. stacjonowały tam liczne oddziały polskie, a podczas przewrotu majowego po tej stronie skupili się zwolennicy Józefa Piłsudskiego.  W tym okresie jednak nastąpił bardzo duży rozwój Saskiej Kępy, powstało wiele eleganckich willi i stylowych kawiarni. Niestety etap największego rozwoju dzielnicy przerwała kolejna woja. 

Kwitnąca magnolia przy ulicy Berezyńskiej 1, kwiecień 2015 r.

 Już na początku II wojny światowej zaczęto organizować punkt sanitarny, przy ulicy Obrońców 25 i Walecznych 30, z prywatnych funduszy mieszkańców postały dwa ośrodki przyjmujące żołnierzy walczących w obronie dzielnicy. Po zdobyciu Warszawy przez Niemców, prawie wszyscy mieszkańcy Saskiej Kępy zostali wysiedleni. Po zakończeniu działań wojennych odbudowa i renowacja zielonej enklawy została objęta planem priorytetowym. W 1946 r. włączono ją administracyjnie w tereny Pragi Południe. Od lat 60. zaczęto tu również budować osiedla mieszkaniowe, a w samej dzielnicy mieściło się wiele państwowych urzędów i ambasad. Tym sposobem Saska Kępą w okresie powojennym na nowo stała się miejscem prestiżowym, tętniącym życiem rozrywkowym i politycznym.

 

Pomnik Agnieszki Osieckiej (słynnej mieszkanki Saskiej Kępy) na ulicy Francuskiej

saskakepa.info/